Kultura i Rozrywka

Всенощное Бдение - Całonocne czuwanie - to długi cykl nabożeństw celebrowanych przez wyznawców prawosławia w wigilię wszystkich świąt i każdej Małej Paschy (tak określa się w prawosławiu niedzielę). Wieczernia (pojęcie bliskie nieszporom), powieczerije i utreniya (jutrznia) odprawiane są od wieczora po świt. Opowiadają historię od stworzenia świata, poprzez upadek człowieka, po jego zbawienie. W sposób szczególny akcentuje się w nim - w nabożeństwie i w planie zbawienia - rolę kobiety. Ważnym ogniwem jest hymn Bogorodice Diewo. Całość kończy się hymnem do Matki Bożej Wzbrannoj wojewodie.

Rachmaninow - prawdziwy mistrz

Wielu kompozytorów opracowywało tekst Całonocnego czuwania - Paweł Czesnokow, Michaił Ippolitow-Iwanow, Piotr Czajkowski, żaden z nich nie osiągnął jednak tak wielkiego mistrzostwa jak Sergiusz Rachmaninow. Poszerzył skalę środków artystycznego wyrazu podkreślając mistycyzm nabożeństwa. Starannie dobrane brzmienia o dyskretnie nowoczesnej harmonii oddają akustykę wschodniochrześcijańskiej świątyni z jej bizantyjskimi kopułami. Zmiany obsady (od trój- do jedenastogłosu) i polichóralność oddają swoistą teatralność cerkiewnych nabożeństw, których akcja rozwija się na kilku planach, w różnych punktach świątynnej przestrzeni.

W kompozycji Rachmaninowa szczególnie kontrastują ze sobą i idealnie łączą się dźwięczne, krystaliczne rejestry głosów żeńskich z głosami męskimi, wśród których głębokie znaczenie mają basy rzadko spotykane w zachodniej kulturze: basso profondo. W Rosji też nie spotyka się ich często, o czym świadczy anegdota o Rachmaninowie i Nikołaju Danilinie (dyrygencie przygotowującym prawykonanie utworu w 1915 roku). Danilin obawiał się, że aż tak niskich basów nie uda mu się znaleźć na czas koncertu (pomimo że śpiewał Chór Synodalny). Kompozytor uspakajał go, mówiąc, że... zna głosy miejscowych wieśniaków.

Różne okresy historii prawosławia

Na wielowymiarowość przekazu miały wpływ głębokie studia Rachmaninowa nad tradycją muzyki cerkiewnej. Punktem wyjścia dla poszczególnych modlitw są melodie pochodzące z różnych okresów historii prawosławia: melodie greckie, jednogłosowe modlitwy z monasterów Kijowa - pierwszej stolicy prawosławia na Wschodzie; niektóre z nich Rachmaninow odczytywał z manuskryptów zapisanych kriukami (wschodni odpowiednik gregoriańskich neum). Rachmaninow ukazuje je w postaci oryginalnej, obudowując muzyką chroniącą ich prostotę. Wydają się bogate, nawet gdy panuje w nich surowy styl deklamacyjny. W dziedzinie muzyki cerkiewnej odegrał podobną rolę jak Palestrina w katolicyzmie i Bach w protestantyzmie: wszyscy trzej osiągnęli apogeum dokonując syntezy wcześniejszych technik.

Całonocne czuwanie Rachmaninowa rozwija się w piętnastu fazach, które płynnie przechodzą jedna w drugą, na podobieństwo faz nabożeństwa. Niektóre z nich funkcjonują jako osobne utwory.

Album ukazał się nakładem wytwórni DUX. Za przygotowanie i prowadzenie chóru odpowiada prof. Violetta Bielecka. Partie solowe zaśpiewali Agnieszka Rehlis (mezzosopran), Rafał Bartmiński (sopran) i Krzysztof Drugow (bas). Płytę można kupić w kasach OiFP (cena 39 zł).

Anna Dycha
anna.d@bialystokonline.pl